Vaccessible: une étude qualitative des actions locales de vaccination implémentées en Région de Bruxelles-Capitale face à la pandémie du coronavirus

Vaccinatie is toegankelijk maar niet altijd aanvaardbaar

Op verzoek van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad, hebben de UCLouvain (Sophie Thunus en Alexis Creten) en de Université libre de Bruxelles (Céline Mahieu), via het Brussels Studies Institute, een kwalitatieve studie uitgevoerd over een reeks lokale vaccinatie-initiatieven in Brussel.

Uitgaande van het politieke credo "we laten niemand achter" hebben de onderzoekers een aantal projecten en initiatieven onderzocht die hetzelfde doel hebben, namelijk de vaccins brengen naar de Brusselaars die niet naar de vaccinatiecentra komen. Met andere woorden: als je sommige mensen niet kunt mobiliseren, mobiliseer dan de gezondheidszorg.

Wat hebben mensen nodig? Hoe nemen de actoren uit de gezondheids- en de welzijnssector deel aan de sensibilisering? Hoe dragen de diensten bij tot een aanpak die is aangepast aan hun behoeften? Hoe zijn deze diensten op elkaar afgestemd?  Dit zijn de vragen die de studie tracht te beantwoorden door te kijken naar de betekenis die het publiek en de beroepsbeoefenaars aan hun handelen geven.

Het debat tussen voor- en tegenstanders van vaccinatie is vaak gepolariseerd. Deze studie brengt meer genuanceerde standpunten aan het licht. Het gelijkstellen van een bepaalde bevolkingsgroep met een bepaalde houding ten opzichte van vaccinatie, loopt immers het risico dat aarzelende mensen meer weerstand gaan vertonen.

Geen commerciële slogans of politieke beloften, maar informatie. Geen oordeel of dreigementen, maar uitleg

Uit de studie bleek dat het contraproductief is om sociaal-demografische categorieën (leeftijd, geslacht, buurt, sociaal-economisch niveau) te gebruiken om bevolkingsgroepen te bereiken en vaccinatie-initiatieven te evalueren. Hiermee loop je het risico bepaalde bevolkingsgroepen te stigmatiseren, zoals jongeren, bewoners van een bepaalde wijk, enz. In de studie wordt daarom voorgesteld om over te stappen van een benadering op basis van deze categorieën naar een benadering op basis van behoeften. Die kunnen in drie termen worden samengevat: toegankelijkheid van het gezondheidssysteem, toegankelijkheid van sensibiliseringscampagnes voor vaccinatie en vertrouwen in de zorgverleners en in de wetenschap zelf.

Om af te stappen van een paternalistische en culpabiliserende communicatie, wordt in de studie gepleit voor een grotere nadruk op transparante en duidelijke communicatie die gericht is op kennis en begrip van het coronavirus en het vaccin. Om te voorkomen dat mensen zich gemanipuleerd voelen, stellen de auteurs voor om volksgezondheid en gezondheidsbevordering weer centraal te stellen in de communicatie over vaccinatie.

Diversifieer de mechanismen, maar coördineer ze

In het licht van deze vaststellingen pleiten de onderzoekers voor het behoud en de versterking van een gediversifieerd aanbod, met ten eerste grote centra voor snelle vaccinatie, ten tweede mobiele en pop-up plaatsen in de openbare ruimte waar vragen van aarzelende voorbijgangers kunnen beantwoord worden, en ten derde plaatsen waar vaccinatie bespreekbaar is omdat er een vertrouwensrelatie bestaat of kan ontstaan tussen de zorgverstrekker en de patiënt. Om de belangrijkste kenmerken van deze verschillende initiatieven samen te vatten, werden in de studie drie types onderscheiden: "de uitnodiging", "het voorstel" en "de relatie".

De studie wijst echter op een gebrek aan coördinatie waardoor de complementariteit van deze talrijke initiatieven niet kan worden benut. Ze missen een langetermijnperspectief. Dit frustreert professionele actoren aangezien ze sensibilisering voor vaccinatie op lange termijn en binnen andere uitdagingen m.b.t. de volksgezondheid zouden willen verankeren.

Welzijns- en gezondheidsactoren betrekken als echte actoren, niet alleen als uitvoerders

De professionele actoren zijn geen eenvoudige "tussenpersonen" maar eerder "bemiddelaars" die de vaccinatiestrategie actief vorm geven door middel van hun aanbevelingen en hun acties bij de bevolking. Uit de studie is gebleken dat er binnen eenzelfde beroepsgroep ook verschillen bestaan in hoe er wordt omgegaan met de sensibilisering voor vaccinatie. Door hiermee rekening te houden, zou een betere samenwerking tussen de overheid en de professionele actoren mogelijk zijn. De meeste van deze laatste weigeren immers deel te nemen aan acties die als te controlerend worden beschouwd of die de gezondheid van hun gebruikers tot vaccinatie beperken. Het vertrouwen dat deze professionele actoren hebben opgebouwd met hun publiek is inderdaad een hulpbron waarop kan worden vertrouwd om meer pro-actieve acties te ondernemen om het publiek te sensibiliseren voor vaccinatie, maar het is ook een broze en kostbare relatie.

Deze aanbevelingen zullen niet iedereen aan boord krijgen. Het credo "wij laten niemand achter" is voor degenen die generaties lang zijn achtergelaten, niet meer dan een loze oproep. Voor hen is vertrouwen een langetermijnproces dat begint met daadwerkelijk te luisteren naar wat zij denken.