Overmatige schuldenlast in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad, gevolg en verzwarende factor van armoedesituaties

Overmatige schuldenlast is een belangrijk fenomeen in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en treft veel mensen die in armoede leven. De problematiek heeft een grote impact op alle levensdomeinen en leidt tot een snelle verslechtering van de levenskwaliteit, veel ellende en een juridische lijdensweg. Loonbeslag, beslag op onroerend goed, onderbreking van energie- en watervoorziening, uithuiszetting, enz. zijn gevolgen die al moeilijke levenssituaties nog verder verergeren.

Met uitzondering van de kredietschulden zijn er, spijtig genoeg, geen officiële gegevens over overmatige schuldenlast in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en zijn de beschikbare gegevens niet volledig genoeg om een globale schatting te kunnen maken van de omvang van het probleem, wat bijdraagt tot de onzichtbaarheid van het fenomeen.

Daarom heeft het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad in samenwerking met het Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en bepaalde diensten voor schuldbemiddeling de beschikbare gegevens in het gebied in kaart gebracht om een beter zicht te krijgen op het profiel van mensen met overmatige schuldenlast, de globale aard van de schulden, de factoren die aan de basis liggen van overmatige schuldenlast, enz.

De analyse van de gegevens van vier diensten voor schuldbemiddeling (DSB’s) van de Brusselse OCMW's heeft verschillende vaststellingen aan het licht gebracht. Wat betreft het profiel van mensen met een grote schuldenlast, komen de problematieken van overmatige schuldenlast meestal samen voor met armoedesituaties. 65% van de mensen die de beschouwde DSB’s opvolgen, leeft met een inkomen onder de armoedegrens. Hoewel de overgrote meerderheid werkloos is en leeft van een vervangingsinkomen of sociale bijstand, merken we op dat een kwart van de mensen met een overmatige schuldenlast een baan heeft, wat impliceert dat het hebben van een baan hen hier niet automatisch tegen beschermt. Ook eenoudergezinnen zijn sterk oververtegenwoordigd: bijna een kwart van de mensen die zich tot de DSB's hebben gewend, verkeert in deze situatie.

Uit de studie blijkt ook dat de effectiviteit van grondrechten, zoals huisvesting en gezondheidszorg, over het algemeen niet gewaarborgd is voor de bevolking die gebruik maakt van DSB’s: het niet kunnen betalen van huisvestingskosten, zoals nutsvoorzieningen, en gezondheidszorg, is de voornaamste oorzaak van overmatige schuldenlast. Meer in het algemeen liggen de "levensschulden" (samen beschouwd) aan de basis van de overmatige schuldenlast van de mensen: uit de in de studie geanalyseerde gegevens blijkt dat twee derde van de schulden van de burgers die een beroep doen op DSB’s "levensschulden" zijn, zoals schulden voor huisvesting en nutsvoorzieningen, gezondheidszorg, belastingen, communicatiekosten, verzekeringen en bijdragen, vervoer, nog af te lossen schulden, crèches en scholen of alimentatie. Krediet- of verkoopschulden maken 13% uit van de schulden van het publiek in kwestie.

Mensen die naar de DSB’s komen, zijn meestal al ver gevorderd in hun overmatige schuldenlast, en zitten in de meeste gevallen al in gerechtelijke procedures. Uit de beschikbare gegevens blijkt dat meer dan 60% van de mensen die zich tot de DSB wenden al in gerechtelijke procedures verwikkeld zijn. Volgens de maatschappelijk werkers is het vaak in een laat stadium met de tussenkomst van de deurwaarder dat mensen met een overmatige schuldenlast zich tot de DSB’s wenden. De mensen die zich tot de DSB’s in kwestie wenden, hebben gemiddeld 11 schuldeisers, en dit aantal kan pieken tot enkele tientallen schuldeisers (tot 70). De gemiddelde schuld per persoon bedraagt meer dan 20 000 euro en de mediaan meer dan 10 000 euro.

Hoewel "levensschulden" vaker voorkomen dan kredietschulden voor mensen in armoede, blijft krediet een van de elementen die kunnen bijdragen aan overmatige schuldenlast of die kunnen uitlokken. In de praktijk stellen schuldbemiddelaars vast dat mensen in onzekere situaties bijzonder kwetsbaar zijn voor een consumentenkrediet om in hun basisbehoeften te voorzien of om hun achterstallige rekeningen te betalen. De analyse van het percentage kredietnemers met ten minste één niet-terugbetaald krediet per Brusselse gemeente heeft aangetoond dat er een nauw verband bestaat tussen dit percentage en de omvang van de armoede in de gemeente: dit percentage varieert van 4% in Sint-Pieters-Woluwe tot 18% in Sint-Joost-ten-Node. Bovendien is de kloof tussen deze uitersten in de afgelopen tien jaar groter geworden.

We moeten erop wijzen dat dit probleem door de talrijke gevolgen van de crisis van Covid-19 waarschijnlijk nog zal toenemen en een groter aantal mensen in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad zal treffen.

De strijd tegen overmatige schuldenlast, een fenomeen dat het risico om sociale rechten te verliezen accentueert, vereist een hogere zichtbaarheid. Deze acties zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en zijn onontbeerlijk om iedereen toe te laten een menswaardig leven te leiden.